Anasayfa , Köşe Yazıları , Acılar(Imız) Kardeştir[1]

Acılar(Imız) Kardeştir[1]

TEMEL DEMİRER | 06 – 06 – 2011 |

“Sen beni öldürdüğünü sanıyorsun:

Bence intihar ediyorsun.”[2]

Anadolu’da sermayenin Türkleştirilmesine müteallik ulus-devlet serüveninin “ötekileri”ni yarattığı (yok ettiği) kesit bana hep Antonio Porchia’nın bu sözünü anımsatır…1915’ten 1923’e uzanan kesitte Pontos katliamı[3] ile Ermenistan’ın bir bölümü yeniden ilhak edilirken; Kürt ulusuna vurulan boyunduruğun simgesi olan Koçgiri isyanı bastırılarak sömürgeleştirilmenin başlatıldığı tarihsel dönemde Rum’lara, Ermeni’lere ve diğerlerine yaşa(tıl)an trajedi, aslında herkesin bilgisi dahilindeki (kapitalizme mündemiç) ulus-devlet faciasının bakiyesinden başka bir şey değildi…

Ulus-devlet tarihinin mimarı olduğu facianın Anadolu cephesindeki hikâyesine geçmeden önce bir noktaya dikkat çekelim.

Bilindiği gibi W. Benjamin’in intiharından hemen önce kaleme aldığı ‘Tarih Kavramı Üzerine Tezler’, K. Marx’ın ‘Feuerbach Üzerine Tezleri’nden beri eleştirel düşüncenin en önemli metinlerindendir ve bunlardan III. ve V. Tez’de şunlara işaret edilir:

III. Tez: “Geçmişin, zaman dizininde galipler tarafından silinen yazıların okunabilmesi için, şimdinin her anında yankılanan geçmişin sesini duymak ve onu anımsamak gerekir. Kurtulmamış bir insanlık geçmişine de sahip çıkamaz.”

V. Tez: “Kurtuluşçu düşüncenin, şimdiki zamandaki faaliyeti, ezilenlerin geleneğini üstlenmesiyle anlamlı hâle gelir. Böylelikle mevcut kuşakların da özgürleşme iradesine katkıda bulunulacaktır. Bu tarz bir kurtarma girişimi insanlığın ümidinin gerçekleşmesine katkıda bulunup, geçmiş niyetlerini üstlenecektir. Geçmişin yakalanamaz resmi ancak parıltı olarak sezilebilir.”

Bu nedenle tarihçinin yapması gereken, geçmişin şimdi ile şimdinin de geçmiş ile kurulduğu diyalektik ilişkiden ele geçen resimlerin, kurtuluş momenti bağlamında kümelenmesini sağlamaktır. Böylelikle hem şimdi, hem geçmiş kurtulacaktır.

Çünkü Türk ulusçuluğu “ötekileştirerek” öldürdüğüyle, intihar ederken; yeni bir kuruluş/ var oluş ise, intihar/ cinayetin açıklanmasını/ kabulünü olmazsa olmaz kılmaktadır…

 

GEÇMİŞİN KIYISINDA

 

Melih Özeren, ‘Turuncu Geçmişin Kıyısında’ başlıklı romanında, Anadolu Rum’larına reva görülen acımasızlıklar üzerinden toplumun vicdanını sorgularken; geçmeyen geçmişi ortaya koyar…

Rumların maruz kaldığı baskı, genelde 1942 Varlık Vergisi, 6-7 Eylül 1955 olayları ve benzeri tarihî dönüm noktaları üzerinden değerlendirilirse de, elbette bunlarla sınırlı değildir. Orta yerde egemenin önyargıları, ayrımcılığı ve ekonomi-politik tercihleri söz konusudur!

Melih Özeren’in romanındaki -Türkiye’den kaçmak zorunda bırakılmış- yaşlı karakteri Taki’nin geçmiş ve bugün arasında gidip gelen anlatımları da, önemli bir çerçevedir.

Kendini “kıdemli mezar bekçisi” olarak tanımlayan Taki’nin geçmişine dair hatıralarıyla, XX. yüzyılın başındaki İstanbul’a ve buradaki Rum vatandaşların hayatlarına uzanır. Taki, her şeye baştan başlar: çocukluğu, mahalledeki Rum ve Türk arkadaşları, babasının yanında saatçiliği öğrenmesi, aynı zamanda son aşkı da olacak ilk aşkı Marika’yla tanışması, girişteki başlıca olaylar. Romanda ayrıca, gayri Müslimlerin askere alınma süreci, Varlık Vergisi, 6-7 Eylül’de yaşananlar ve Kıbrıs sorunu nedeniyle Rumların üzerine gidilmesi gibi dönemin önemli tarihî olayları da adım adım veriliyor. Roman böylece, Taki’nin de içinde bulunduğu binlerce Rum’un Türkiye’den kaçmasına neden olan sürecin derli toplu bir panoramasını verir.[4]

 

“ÖTEKİ” KILINMANIN TEKLEŞTİRME KRONOLOJİSİ

 

Taki’nin de işaret ettiği üzere, “Türkiye’de Öteki Olmak”[5] zordur/zorludur…

Çünkü söz edilen egemen ulusun tekleştirme dayatmasındır…

» 1911-14: Rum Tehciri,

» 1914: Gidenin pek dönemediği, ya öldüğü veya dağa kaçıp eşkıya olduğu Amele Taburları,

» 1915: Ermeni jenosidi (ve aynı anda 93 bin Rum’un iç bölgelere göçtürülmesi),

» 1916: Rum Tehciri,

» 1919-22: Rum Tehciri,

» 1922-24: Mübadele tehciri,

» 1930’lar: Güneş-Dil Teorisi sırasında resmî görüş olarak ırkçılık fırtınası estirildi. [1935-1945 arasında düzenlenen CHP Konferans Serisi’nde sunulan bildirilerden bazılarının başlıkları: “Alpin Irk, Türk Etnisi ve Hatay Halkı”, “Ojenik Tatbikatı”, “Anadolu’nun Irk Tarihi Üzerinde Antropolojik Bir Tetkik”, “Türk Beyinleri Üzerine İlk Antropolojik Araştırma”, “Irk Hıfzıssıhhasında İrsiyetin Rolü ve Nesli Tereddiden Koruma Çareleri”.]

» “Vatandaş Türkçe Konuş” kampanyasıyla özellikle İstanbul ve İzmir’de azınlıkların sindirilmesi, korkutulması. [Örneğin Türk ve Müslüman olmadıkları anlaşılmasın diye, anneler çocuklarına sokakta “Mama” diye kendilerine hitap etmelerini yasaklamışlardı.]

Azınlıklara ait işyerlerinin Türkçe olmayan isimlerin Türkçeleştirilmesi. [Örneğin, Hıristiyan ve Arnavut olan İstanbul’daki Baylan pastanelerinin ikinci kuşak sahiplerine ‘Baylan’ın anlamını sormuştum; işletmenin adı ‘Loryan’mış. (l’Orient=Şark). Türkçeleştirme furyasında babaları “Baylan” yapmış. Baylan Çağatay Türkçesinde “kusursuz, mükemmel” demekmiş.

Pek çok şehir, kasaba, köy hatta semt ve sokak isimlerinin Türkçeleştirilmesine başlanmış. [Örneğin İstanbul’un en göze batan Ermeni-Rum semti olan ve Ermeni, Rum, Yahudi ibadethanelerinin ve kabristanlarının bulunduğu Tatavla, ‘Kurtuluş’ olmuş. Yetmemiş ana caddeleri Ergenekon Caddesi, Bozkurt Caddesi, Türkeli Sokak gibi isimler almış.]

» 1934: Trakya’dan Yahudi tehciri,

» 1941: İşçi Taburları (Nafia Ameleleri),

» 1943: Varlık Vergisi ve Toplama Kampları,

» 1955: 6-7 Eylül saldırısı,

» 1962: Kurucu İradenin banilerinden İsmet İnönü Başbakan olarak Azınlıklar Tali Komisyonunu kurdu. İçişleri, Dışişleri, Emniyet, MİT, Genelkurmay ve MGK temsilcilerinden oluşan ATK azınlıkların “milli güvenliğe aykırı bütün işlemlerini izlemekle” görevliydi. Bir paralel devlet organı gibi çalıştı.

» 1964: Başbakan İnönü’nün kararnamesiyle Rumların gönderilmesi.

Bütün bu olaylardan sonra, 1913’te 13 milyonda 3 milyon kadar olan Ermeni, Rum, Yahudi, Süryani nüfustan bugün 72 milyonluk Türkiye’de 100 bin kadarı kalmıştır. Bir fikir edinmek için projeksiyon yaparsak, 1913’teki oran bugün 16.5 milyon gayrimüslim yurttaşımıza tekabül ederdi. Ekalliyet nüfusun 90 yıl önceki toplam nüfusa oranı 100 kişide 23 kişi iken, bugün 1000 kişide 1.5 kişidir.

Böylece Türkçülüğün yola çıkmasından bu yana 100 yıl bile geçmeden Türk ve Müslüman olmayanlar konusunda maksat hâsıl olmuştur. Hatta menzile 100 yılda değil, 50 yılda varılmıştır. Geriye Müslüman olan ama Türk olmayan Kürtler kalmıştır.

» 1925’te Artvin’de 400 kadar köy isminin değiştirilmesiyle başlayan, Doğu Karadeniz’de devam eden Türkçeleştirme sonucunda bugüne değin 12 binden fazla Kürtçe, Rumca, Ermenice, Arapça, Çerkesçe, Lazca, Gürcüce, Tatarca yer ismi değiştirilmiş köy, mezra, belde, bucak, ilçe ve illere Türkçe isimler verilmiştir. İçişleri Bakanlığı kayıtlarına göre 1981 yılına kadar 11 bin 931 köyün, 1981yılı sonrasında 280 tanesinin daha adı değiştirilmiş. [Değiştirilen isimler arasında Aptaldam, Aşıran, Atkafası, Cadı, Çakal, Çürük, Deliler, Domuzağı, Dönek, Haraççı, Hırsızpınar, Hıyar, Kaltaklı, Kansız, Karabelalı, Keçi, Kıllı, Komik, Kötüköy, Kuduzlar, Sinir, Şeytanabat, Zurna gibi Türkçe olanlar da var. Bu kelimelerin değiştirilmesi anlamlarından ileri geliyordu.]

Bugün 73 milyon nüfus içinde Ermeni, Yahudi, Süryani ve Rumlar toplam sayıları 100 bine inmiştir…[6]

 

TEKLEŞTİRME UYGULAMASI

 

Örneğin T.“C” tarihi boyunca 28 bin isim asimilasyon amaçlı olarak zorla değiştirilmiştir.[7]

 

İLLER
ASLI “YENİ” ASLI “YENİ” ASLI “YENİ” ASLI “YENİ”
Agırî Ağrı Domana Bayburt Kotyora Ordu Riha Şanlıurfa
Amassiya Amasya Enteqya Antakya Livane Artvin Samisun Samsun
Canca Gümüşhane Erdêhan Ardahan Mazaka Kayseri Sebaset Sivas
Cebel-i Bereket Osmaniye Erzingan Erzincan Meledî Malatya Semsur Adıyaman
Çêwlîk Bingöl Élih Batman Mezra Elâzığ Sêhrt Siirt
Çolamerg Hakkari Gırgumm Kahramanmaraş Mêrdîn Mardin Şehr-i Nûh Şırnak
Dar’un- Nasr Tokat Kalikala Erzurum Mıj Muş Tirapezun Trabzon
Dersim Tunceli Kerasunt Giresun Qerıs Kars Tuşba Van
Dilûk Gaziantep Kêlis Kilis Reşqelas Iğdır Zefirya Mersin
Diyarbekir Diyarbakır Kilikya Adana Rhiza Rize Zûlqarneyn Bitlis
AGIRÍ (AĞRI) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Avkevır Taşlıçay Bazîd Doğubeyazıt Dûtax Tutak Gihadin Diyadin
Pıtnos Patnos Xemur Hamur Zêdkan Eleşkirt    
AMASSİYA (AMASYA) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Arguma Suluova Artukâbâd Gümüşhacıköy Goynicek Göynücek Merziban Merzifon
Poros Hamamözü Yemişenbuki Taşova        
CANCA (GÜMÜŞHANE) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Ardasa Torul Kose Köse Kûrdinê Bala Kürtün Satala Kelkit
CEBEL-İ BEREKET (OSMANİYE) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Baxça Haleb Bahçe Haruniye Düziçi Kınık Toprakkale Qars Zûlqadriye Kadirli
Savranda Hasanbeyli Sumbas Sumbas        
ÇÉWLÍK (BİNGÖL) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Azapêrt Adaklı Boğlan Solhan Çermeyêndırîd Yedisu Dara Hênê Genç
Gêğî Kiğı Kaniya Reş Karlıova Xorhol Yayladere    
ÇOLAMERG (HAKKARİ) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Çelê Çukurca Gever Yüksekova Şemzinan Şemdinli    
DAR’UN- NASR (TOKAT) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Ayvaz Başçiftlik Gavırnî Almus Ğazî Ura Turhal İskefsir Reşadiye
Musa Yeşilyurt Newahi-i Erbaa Erbaa Qunduz Artova Saberya Niksar
Selaryun Pazar Şehr-i Sebastiya Sulusaray Zela Zile    
DERSİM (TUNCELİ) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Facixe Ovacık Hazanis Hozat Kislê Nazımiye Malkışî Çemişgezek
Mêzger Mazgirt Pêrtax Pertek Pilemoriye Pülümür    
DİLÚK (GAZİANTEP) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Alêban Şehitkâmil Belqıs Nizip Cebel-i Nûr Nurdağı Çinçin Yavuzeli
Ereban Araban Gılgameş Karkamış İslahiye Islahiye Mezmaxor Şahinbey
Tılbişar Oğuzeli            
DİYARBEKİR (DİYARBAKIR) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Bısmıl Bismil Çêrmûk Çermik Çînar Çınar Çûngûş Çüngüş
Eglê Eğil Erğenê Ergani Hezro Hazro Hênê Hani
Karaz Kocaköy Lıcê Lice Miya Farqin Silvan Pasur Kulp
Piran Dicle            
DOMANA (BAYBURT) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Hart Aydıntepe Pulur Demirözü        
ENTEQYA (ANTAKYA) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Alallâh Reyhanlı Bab-ı İskenderun Belen Beysun Muradiye Yayladağı Erzîn Erzin
İmraniye Dörtyol İskenderunî İskenderun Qırıkan Kırıkhan Qumıl Kumlu
Quseyr Altınözü Sûweydiye el- Mina Samandağ Xasse Hassa    
ERDÉHAN (ARDAHAN) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Dûgûr Posof Merdinık Göle Qur’â Damal Xanak Hanak
Zurzuna Çıldır            
ERZİNGAN (ERZİNCAN) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Cımîn Üzümlü Egin Kemaliye Gercan Refahiye Kemax Kemah
Mama Hatun Tercan Mans Çayırlı Nahalê Zelal İliç Umtizî Otlukbeli
ÉLÍH (BATMAN) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Qûbin Beşiri Kercowsê Gercüş Hesenkehf Hasankeyf Hezo Kozluk
Qabilcewaz Sason            
GIRGÚMM (KAHRAMANMARAŞ) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Andiran Andırın Avşîn Afşin Bazarcixa Nûh Pazarcık Cela Ekinözü
Cırîd Çağlayancerit Eblistan Elbistan Kukusî Göksun Kûrdoğli Türkoğlu
Nûrheqq Nurhak            
KALİKALA (ERZURUM) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Avnik Köprüköy Azord Uzundere Bardîz Şenkaya Eşqala Gêğîyê Aşkale
Éspîr İspir Gogsîya Alemdaran Karayazı İd Narman Karêza Jor Ilıca
Nûrgâh Pazaryolu Oltisi Oltu Oxlê Çat Pasinan Pasinler
Qela Tortum Tortum Qere Şıvan Karaçoban Qotaris Olur Tekmana Şeqşeqê Tekman
Xinus Hınıs Xoresan Horasan        
KERASUNT (GİRESUN) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Berdiye Çamoluk Bozat Piraziz Çanakçi Çanakçı Deşt-i Kipçax Alucra
Gûce Güce Harşit Doğankent Kaluniye Şebinkârahisar Kepsil Bulancak
Korella Görele Palakî Yağlıdere Tripolis Tirebolu Zefre Espiye
KÉLİS (KİLİS) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Ali Mantar Elbeyli Gırê Murad Musabeyli Spenaqê Polateli    
KİLİKYA (ADANA) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Ayaza Yumurtalık Bazendum Pozantı Çeçeli Karaisalı Haçin Saimbeyli
Kilikya Zozan Çukurova Mağara Kapadokya Tufanbeyli Mağarsus Karataş Qarsantî Aladağ
Qebristana Ğeriban İmamoğlu Sis Kozan Úregir Yüreğir Vakha Feke Feke
Yersuvat Ceyhan Zerin Sarıçam        
KOTYORA (ORDU) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Alibegece Kabadüz Bolaman Çamaş Cenik Akkuş Çatak Çatalpınar
Çilader Çaybaşı Ebu’l- Xeyr Gülyalı Fanizan Fatsa Haniyani Gürgentepe
İbasda Aybastı Karay Kabataş Keşder Korgan Kumli Kumru
Lale İkizce Milas Mesudiye Sewdeşlu Ulubey Şıhman Gölköy
Umniye Ünye Vona Perşembe          
LİVANE (ARTVİN) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Arhavî Kolheti Lazika Arhavi Artanuçi İberya Ardanuç Borçka Borçishêvi Borçka Livane İberya Yusufeli
Mûrğûl Murgul Satlel Şavşat Xopa Lazistan Hopa    
MAZAKA (KAYSERİ) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Akişla Akkışla Çukur Özvatan Erkilet Kocasinan Everek Develi
Gesi Melikgazi Hamidibûnyan Bünyan Hecîyan Hacılar Hisar Everek Yeşilhisar
Kustıre Tomarza Liva Pınarbaşı Palas Sarıoğlan Qazibeni Yahyalı
Rumdiğin Felahiye Salanta İncesu Sarez Sarız Talasa Mazakan Talas
MELEDÍ (MALATYA) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Argan Akçadağ Çırmik Yeşilyurt Fethiye Yazıhan Hekimxan Hekimhan
Keferdiz Doğanyol Meledîya Kevn Battalgazi Mestıkana Jêr Kale Muhacir Doğanşehir
Mutmur Arapkir Şiro Pötürge Tahir Arguvan Tiranda Darende
Tirsekan Kuluncak            
MEZRA (ELÂZIĞ) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Bazkil Baskil Dep Karakoçan Egina Jêr Ağın Gûla Hazar Sivrice
Gûleman Alacakaya Keban Keban Madena Erğenê Maden Miyalan Arıcak
Palo Palu Qowançiyan Kovancılar        
MÉRDÍN (MARDİN) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Derika Çiyayê Mazi Derik Kerboran Dargeçit Koser Kızıltepe Mehsert Ömerli
Midyad û Êstil Midyat Nûseybin Nusaybin Reşmıl Yeşilli Stewrê Savur
Şemrex Mazıdağ            
MIJ (MUŞ) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Beranik Korkut Dêrxas Hasköy Gûmgûm Varto Mılazgir Malazgirt
Xorxor Bulanık            
QERIS (KARS) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Cilawuz Susuz Dûgûr Digor Kağezman Kağızman Şurê Gel Akyaka
Zaruşad Arpaçay Zerqamiş Sarıkamış        
REŞQELAS (IĞDIR) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Başko Aralık Qulp Tuzluca Têşberun Karakoyunlu    
RHİZA (RİZE) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Artaşenî Ardeşen Aspet İyidere Atina Pazar Hamşenî Hemşin
Kur’â-i Sab’a İkizdere Mampavri Çayeli Pasalet Kalkandere Pazar Derepazarı
Potamya Güneysu Viçe Fındıklı Vije Çamlıhemşin    
RÍHA (ŞANLIURFA) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Bêrecûk Birecik Cûrnê Reş Hilvan Gırê Sor Siverek Heweng Bozova
Herran Harran, Altınbaşak Kaniya Ğezalan Akçakale Pirsus Süruç Serê Kani Ceylanpınar
Tıl Muzin Viranşehir Xalfeti Halfeti        
SAMİSUN (SAMSUN) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Bavra Bafra Bereket Salıpazarı Biçincik Asarcık Engiz Ondokuzmayıs
Gadegara Vezirköprü Gûmenez Yakakent İladik Ladik Keskin Ayvacık
Matasyun Atakum Miskire Çarşamba Qavak Kavak Tekke Tekkeköy
Termizun Terme Xençerê Havza Zelika Alaçam    
SEBASET (SİVAS) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Aranga Kangal Axvanis Gölova Dolık Şarkışla Endires Suşehri
Ezbider Akıncılar Gimmerek Gemerek Mişaz Koyulhisar Norxan Yıldızeli
Tecer Ulaş Tefrike Divriği Tıl Garimo Gürün Tonus Altınyayla
Tozanî Doğanşar Ûmraniye İmranlı Xafıka Sebaset Hafik    
SEMSUR (ADIYAMAN) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Aldûş Gerger Beheştî Besni Çêlıkan Çelikan Kolik Kâhta
Serê Golan Gölbaşı Sıncık Sincik Şemizad Samsat, Yenisamsat Tût Tut
SÉHRT (SİİRT) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Berwarî Pervari Dih Eruh Mısrîye Kurtalan Tillo Aydınlar
Xana Hewêl Baykan Xizxêr Şirvan        
TİRAPEZUN (TRABZON) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Ağasar Şalpazarı Arazus Araklı Dirona Yomra Haçka Düzköy
Humurgan Sürmene İskefiye Çarşıbaşı Kadahor Çaykara Kondi Dernekpazarı
Kul Vakfıkebir Platana Akçaabat Ruzar Köprübaşı Şarli Beşikdüzü
ŞEHR-İ NÚH (ŞIRNAK) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Basa Güçlükonak Cezire Botan Cizre Elk Beytuşşebap Gırigê Amo Silopi
Hezex İdil Qilaban Uludere        
-UŞBA (VAN) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Mûks Bahçesaray Elbax Başkale Ebex Çaldıran Şâh Çatak
Artemetan Edremit Erdiş Erciş Westan Gevaş Xawa Sor Gürpınar
Bêgırî Muradiye Taşrumî Özalp Mahmudîye Saray    
ZEFİRYA (MERSİN) İLİNE BAĞLI İLÇELER
Anay Gülnar Anemuriye Anamur Gılindere Aydıncık Korikos Erdemli
Nagidos Bozyazı Namrun Çamlıyayla Selefkiya Silifke Tarşa Tarsus
ZÚLQARNEYN (BİTLİS) İLİNE BAĞLI İLÇELER
El Cewaz Adilcevaz Mirtax Mutki Norşîn Güroymak Tûx Tatvan
Xelat Ahlat Xezan Hizan        

 

TÜRK(İYE) ULUSLAŞMASI

 

Aslı sorulursa bunların (ve benzerlerinin) tümü Türk(iye) uluslaşmasının (yani sermayenin Türk’leştilmesinin) “getirileri”ydi…

Bu elbette Esat Mahmut Karakurt’un, “Bunlara aşağı yukarı vahşi denebilir. Hayatlarında hiçbir şeyin farkına varmamışlardır. Bütün bildikleri sema ve kayadır. Bir ayı yavrusu nasıl yaşarsa o da öyle yaşar. İşte Ağrı’dakiler bu nevidendir. Şimdi siz tasavvur edin, bir kurdun, bir ayının bile dolaşmaya cesaret edemediği bu yalçın kayaların üzerinde bir hayvan hayatı yaşayanlar ne derece vahşidirler. Hayatlarında acımanın manasını öğrenememişlerdir… Hunhar, atılgan vahşi ve yırtıcıdırlar. Çok alçaktırlar. Yakaladıkları zaman sizi bir kurşunla öldürmezler. Gözlerinizi oyarlar, burnunuzu keserler, tırnaklarınızı sökerler ve öyle öldürürler!.. Kadınları da öyleymiş,”[8] türünden hurafelere yaslanan egemen ötekileştirmesiyle devreye sokulan bir kıyım, kırım ve el koymaydı (temellüktü)…

Bilindiği üzere ön hazırlıkları İttihat ve Terakki Fırkası tarafından yapılan ulus-devlet projesi, Anadolu’nun en eski halklarından olan Ermenilerin 1915’te soykırıma tabi tutularak ortadan kaldırılmalarına neden olmuştu. İttihatçıların başlattığı projeyi sürdüren Kemalistler, benzer şekilde Rumları Anadolu topraklarından sürdüler. Bununla da yetinmeyip, Yahudileri de kovmak için çeşitli yöntemler denediler. Bunlardan biri Varlık Vergisi’ydi.

Ulus-devlet kurma projesinin bir ayağı, Yahudileri ülkeden kovma çabalarıydı. 1934 yılında, bilhassa Nazi Almanya’sıyla olan ekonomik ve siyasi ilişkilerin doruğuna ulaşmasıyla birlikte, CHP tarafından gönderilen bir genel müfettişin hazırladığı “rapor” doğrultusunda faşist çeteler Trakya’da Yahudilerin üzerine saldırtıldı. Edirne, Kırklareli, Çanakkale ve civarlarında Yahudiler katledildi, ev ve dükkânları yağmalandı, sağ kalanlar İstanbul’a kaçmaya ve ülkeyi terk etmeye başladılar.

1942 yılında Almanya’da Yahudilerin soykırıma tabi tutulmasıyla birlikte, Türkiye’de de Yahudi karşıtı faaliyetler hızlandırıldı. Avrupa’da yaşayan Türkiye vatandaşı Yahudiler vatandaşlıktan çıkartılarak Nazilere teslim edildi. Ülkedeki derin ekonomik krizin yarattığı öfke, Yahudilere yönlendirildi. Gazetelerde her gün boy boy Yahudi “vurguncuların” ve “karaborsacıların” resimleri, antisemit karikatürler yayınlanmaya başlandı.

11 Kasım 1942’de ise antisemit faaliyetler zirvesine ulaştı ve 12 Kasım 1942’de 4305 sayılı Varlık Vergisi Yasası kabul edildi. Bu yasaya göre, sözde aşırı kârlılık ve karaborsacılık bir kereye mahsus olmak üzere vergilendirilecekti. Ancak vergiye tabi tutulanlar Yahudiler ve Yahudi dönmesi oldukları iddia edilen Müslümanlardı.

Herhangi bir kural ve kaideye bağlı olmadan çok yüksek vergi meblağları tahakkuk ettirilen Yahudiler, tanınan iki haftalık sürede parayı ödeyebilmek için sahip oldukları her şeyi gerçek vurgunculara yok pahasına satmak zorunda kaldılar. Geciken her gün için yüksek bir faiz ödemek zorunda kalıyor, ödeme güçlüğü içinde olanların akrabalarının da her şeylerine el konuluyordu.

Tahakkuk ettirilen vergiyi ödeyemeyenler ise Aşkale’de oluşturulan çalışma kamplarına gönderildiler. Ağır çalışma şartlarına alışkın olmayan insanlar, barınma ve beslenmenin de son derece kötü olduğu, ısının bazen sıfırın altında 30’lara kadar düştüğü bu ortamda sağlıklarını yitirdiler. Kısa sürede bu insanlık dışı koşullar 21 insan hayatını kaybetmesine neden oldu.

Mart 1944’te, Nazilerin durumunun bozulmaya başlamasıyla birlikte Varlık Vergisi uygulamasına son verildi ve çalışma kamplarındaki insanlar evlerine geri gönderildi. Ancak Yahudiler büyük ölçüde mülksüzleştirilmiş, yüklü bir servet el değiştirerek “Türkleşmiş”, Yahudilerin ülkeden göç etmeleri sağlanmış ve Kemalistlerin suç dosyasına yeni bir sayfa daha eklenmişti.

14 Haziran 1934’te “tek dille konuşan, bir düşünen, aynı hissi taşıyan bir memleket” yaratmak amacıyla ülkeyi “Türk kültürlü nüfusun yoğunlaşması istenen mıntıkalar”, “Türk kültürüne temsili istenilen nüfusun nakil ve iskânına ayrılan mıntıkalar”, “Yer, sıhhat, iktisat, kültür, siyaset, askerlik ve inzibat sebepleri ile boşaltılması istenilen ve iskân ve ikamete yasak mıntıkalar”a ayıran 2510 Sayılı İskân Kanunu kabul edildi.

Kanun’un 9. maddesinde “casuslukları sezilenleri sınır boylarından uzaklaştırmak” konusunda Dâhiliye Vekili yetkili kılınmıştı. Esas amacın, en son 1930 yılında Ağrı’da isyan etmiş Kürtleri ülkenin değişik yerlerine dağıtarak eritmek, onların yerlerine de Balkanlardan ve Kafkaslardan gelen Müslüman Türkleri iskân etmek olduğu anlaşılıyordu ama ‘casusluk’ maddesi hükümete, çeşitli nedenlerle istenmeyen unsurları tasfiye etme konusunda önemli bir kolaylık sağlıyordu.

21 Haziran 1934’te Soyadı Kanunu çıkarılarak “Türkleştirme” harekâtına hız verilirken, Trakya bölgesiyle Çanakkale Boğazı da tahkim edilmeye başladı.

Tahkimat sürerken, tarih boyunca ülkedeki tüm azınlıklara karşı kuşku duymayı âdet edinmiş faşizan yöneticiler, Nazilerden esinlenerek Yahudilere karşı düşmanca davranmakta bir beis görmeyecekler, ‘beşinci kol’ olmalarından şüphelendikleri Trakya Yahudilerini bölgeden nasıl atarız diye kafa yormaya başlayacaklardı.

Yerel faşistlerin, mandıracılık ve ticaretteki başarıları yüzünden yıllardır büyük bir kıskançlık duydukları, tefecilik yaptıkları için büyük öfke duydukları, Türkçe konuşmadıkları için sadakatlerini sürekli sorguladıkları Yahudilere karşı harekete geçirilmesi hiç de zor olmadı.

Önce, Edirne, Kırklareli, Keşan, Çanakkale gibi merkezler olmak üzere Trakya’nın çeşitli bölgelerinde Yahudi cemaatinin önde gelen üyelerine ölüm tehditleri içeren mektuplar gelmeye, halkı Yahudi tüccarları boykot etmeye davet eden bildiriler boy göstermeye başladı. Yahudi cemaati, yerel yöneticilere duydukları endişeleri aktardılar ve koruma talep ettiler ama umursayan olmadı.

İlk saldırılar 21 Haziran 1934’te, yaklaşık 1.500 Yahudi’nin yaşadığı Çanakkale’de başladı. Militanlar, alışveriş edilmesini önlemek için Yahudilerin dükkânlarının önünde nöbet tutuyor, bazı evlere, şehri terk etmedikleri takdirde öldürüleceklerine dair tehdit mektupları yolluyorlardı.

Durumun her geçen gün kötüye gittiğini gören Yahudiler 25 Haziran 1934 tarihînden itibaren Çanakkale ve Gelibolu’yu terk etmeye başladılar. Alelacele gitmek zorunda kaldıkları için mal ve mülklerini değerinin çok altında fiyatlarda elden çıkarmak zorunda kalmışlardı.

Benzer olaylar, 28 Haziran’dan itibaren Edirne, Keşan, Uzunköprü, Babaeski, Lüleburgaz ve Kırklareli’de yaşanmaya başladı. O günlerde Edirne’de yaşayan Hayim Behar’ın şu anısı şehre hâkim olan atmosferi gayet net anlatıyor: “Okuldan çıkarken her gün dövüldüm. Eve doğru yürürken bana ‘Selam al Yahudi!’ diye bağırırlardı, selam verirdim, gene dövülürdüm.”

Edirne’de olaylardan kısa süre önce her nedense (!) Yahudi esnaf ve tüccardan vergilerini derhâl ödemeleri talep edilmişti. Keşan’daki Yahudi ailelerine şehri terk etmeleri için sadece 24 saat verilmişti. Uzunköprü’deki Yahudiler ise çok şanslıydı (!) çünkü onlara üç gün süre tanınmış, 100 Yahudi hanesinden 95’i mallarını yok pahasına ellerinden çıkararak şehirden göç etmek zorunda kalmıştı. 2 Temmuz 1934 günü bir grup saldırgan “Yahudilere ölüm!” haykırışlarıyla Edirne’deki Yahudi mahallesini bastılar, dükkânları ve evleri yağmaladılar, Yahudileri dövdüler ve İstanbul’a gitmelerini emrettiler.

Panik içindeki Yahudilerden varlıklı olanlar buldukları ilk araçla İstanbul’a doğru yola çıkarken, yoksullar ve araç bulamayanlar, yaya olarak Yunanistan ve Bulgaristan sınırına yönelmişlerdi. Geride kalan bir avuç ürkmüş yoksul Yahudi’ye ise, fırınlar ekmek satmıyor, bakkallar yiyecek vermiyor, sakalar su dağıtmıyordu. Görevleri etnik kökeni ne olursa olsun vatandaşı korumak olan idari makamlar, görevlerini yapmak yerine, kalanlara 3 Temmuz günü çıkardıkları bir tebligatla 48 saat içinde şehri terk etmelerini emrettiler.

Ama en acı olaylar Kırklareli’de yaşandı. Sadece o yıla mahsus olmak üzere, her yıl Edirne’de düzenlenen Kırkpınar güreşleri, Kırklareli’nin Loryalo Parkı’na alınmış, böylece aslında küçük bir kasaba olan Kırklareli’de büyük bir kalabalığın toplanması sağlanmıştı. Ardından Yahudilere karşı sözlü sataşmalar başlamış, Kırkpınar güreşlerinin son günü kalabalık dağılırken, bazı insanlar bu grupların arasına sızarak, Yahudilerin evlerine, dükkânlarına girmeye, onlara karşı kaba ve saldırgan bir tavır takınmaya, kadınlarına ve çocuklarına sataşmaya başlamışlardı. Bir grup lise öğrencisinin Yahudi mahallesindeki evleri taşlamasıyla tırmanan olaylar taşlamaya silahsız askerlerin ve halkın da katılmasıyla çığırından çıkmış ve 65 ev yağmalanmıştı.

Olaylar çarşıya sirayet etmeden bastırılmıştı ancak çapulcular Kırklareli Hahamı Moşe Fintz’i evinde yakalayıp çırılçıplak soymuşlar ve usturayla sakalını kesmişler, biriktirdiği paralarını almışlar, sokaklarda birkaç genç kızın yüzüklerini çalmak için parmaklarını kesmişler, bir genç kıza da tecavüze yeltenmişlerdi. Gün ağarırken, Kırklareli’de yaşayan 400 Yahudi dehşet içinde gara koşmuş, trenlere atlayıp İstanbul’a kaçmıştı.

İşin ilginç yanı, Kırklareli tren istasyonunda her zaman en fazla üç vagon olurken, o sabah tam 16 vagonun hazır beklemesiydi.

Olayların ardından CHF’nin hazırladığı bir rapora göre Trakya’da yaşayan 13 bin Yahudi’den üç bini İstanbul’a göçmüş, pek çok kişi mal ve mülklerini kaybetmişti. Yahudiler fakirleşirken, Müslüman ahalide, aynen 1914 Rum Kaçırtması’ndan ve 1915 Ermeni Tehciri’nden sonra olduğu gibi ‘Yahudi Yağması Zenginleri’ türemişti. Gerçi, hükümet daha sonra gasp edilen malların bir bölümünün iade edilmesini sağlamıştı ancak, olaylarla ilgili soruşturma açılmamıştı. Bu tarihten sonra Türkiye’deki Yahudiler hiçbir zaman kendilerini güvende hissetmediler. Ve fırsatını buldukça başka ülkelere göç ettiler. 1938-1942 yılları arasında Nazi zulmünden kaçan Yahudileri taşıyan Parita, Salvador ve Struma gemilerine yapılan korkunç muamele, 21 Kur’a İhtiyatları meselesi ve Varlık Vergisi uygulamaları güvensizliği had safhaya çıkardı ve 15 Mayıs 1948’de İsrail Devleti’nin kurulmasından sonra Türkiye’den en büyük Yahudi göçü yaşandı. O tarihten bugüne kadar yaşanan sayısız olayın etkisiyle “hoşgörü ülkesi” Türkiye’deki Yahudi cemaatinin nüfusu 25 bin kişiye kadar düştü. İsrail’le yaşanan son gerginliklerin bilançosunu ise yakında görürüz… [9]

Burada durup, bir parantez açarken, Erik Jan Zürcher’in şu satırlarının çok dikkate okunması gerekir:

“Kırımları tetikleyen, herhangi bir sahte ırksal teori değildir (bu da İkinci Dünya Savaşı’nda Nazilerin Yahudileri yok etmeleriyle arasında büyük bir farktır). Ancak, Jön Türklerin biyolojik materyalizm ve Sosyal Darwinizm’in etkisi altında oldukları ve dünyayı farklı milletler arası mücadele perspektifinden gördükleri de bir gerçektir. Bu bakış açısından, Osmanlı Ermenileri ve Rumları kolaylıkla Osmanlı ‘bünyesinin’ sağlığını ve hayatta kalmasını tehlikeye sokan ‘mikroplar’ ve ‘tümörler” olarak görülebilirdi. Kırımlarda parmağı olanların ifadelerinde böylesi bir terminolojiyle karşılaşmamız anlamlıdır.”[10]

Gerçekten de ‘Umumi Müfettişler Toplantı Tutanakları – 1936’[11] başlıklı resmî belgelerde bunu kanıtlamaktadır. Çünkü sadece Kürt değil, bütün azınlıkları tehdit unsuru olarak gören ve bulundukları bölgelerde yakın gözetim altında tutulduklarını gösteren söz konusu tutanaklarda son derece ilginç bilgiler var.

Örneğin I. Umumi Müfettiş Kazım Dirik, bölgesinde Çerkezler, Pomaklar ve Yahudiler olduğunu belirtip, “Mütareke ve milli savaşımızda Çerkes ve bazı Pomak köylerinin birleşerek bize acı neticeler verdiğinin malum” olduğunu hatırlatıyor. Şimdi herkesin “Namus ile çalıştığını ve onlardan bir zarar görülmediğini” söylüyor. Ama hemen ilave ediyor: “Bu demek değildir ki teyakkuz göstermiyelim. Hayır, daima müteyakkız olacağız. Çerkes kesafetine dokunmuş değiliz” diyor. Belli ki, geçmişte Ermenilerin, ardından Kürtlerin maruz kaldıkları kesafet azaltma politikası diğer tüm etnik unsurlar için her an devreye girmeye hazır bekliyor.

Ardından, “Asayiş mevzuu üzerinde Yahudi’lerden bahsetme[nin] bir an için biraz garip gibi geleceğini” ama bahsetmek lazım geldiğini vurguluyor Dirik. Çünkü “Bunlar sanayii ellerine almışlar, bütün ekonomi şebekesine girmiş ve teşkilâtlanmışlardır.

Uzun yıllar bütün bu memleket bünyesini emmiye başlamışlardır.” Yapılması gereken, “Barışçı bir surette yerleşen” bu unsurlara karşı, “Mukabil ekonomik hareket” etmektir. Ardından, Yahudilere indirilen darbeleri tek tek sayıyor.

Üçüncü Umumi Müfettiş Tahsin Uzel’in endişesi ise esas olarak Kürtler, bir de Nakşilerin canlanması. “Kürt miktarının Türklük üzerindeki artışını” endişe ile dile getirirken, “Kürtlük üzerinde cezri [radikal] harekette bulunmanın tam zamanı” olduğunu beyan ediyor. Hedef , “Nisbeti hafifletmek ve Türk unsurunun muvazenesini temin etmek.” Bunu sağlamak için lazım gelen “tedbirleri almak zaruridir.”

5-22 Aralık 1936 arasında yapılan on toplantının tutanakları, bu toplantılara sunulan dört rapor ve bütün toplantıların değerlendirildiği bir konferans raporundan oluşan bu kitapta, Cemil Koçak’ın önsözünde altını çizdiği gibi, dönemin Türkiye devleti yöneticilerinin imha ile ‘temsil’ yani ‘Siz Kürt değil Türksünüz’ yönünde telkin politikaları arasında bocaladığı görülüyor.

Tutanaklarda dikkat çekici bir başka şey daha var: Toplantıya katılan devlet görevlilerin bir bölümü Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde Ermeni tehciri konusunda az veya çok sorumlulukları olan kişiler.

III. Umumi Müfettiş Tahsin Uzer ve Dahiliye Vekili Şükrü Kaya, Ermeni tehciri ve sonrasındaki kıyımlar nedeniyle suçlu görülüp İngilizler tarafından Malta’ya sürüldü. Şükrü Kaya ise, tehcir sırasında Mülteciler Dairesi Başkanı idi. Tehcir edilenlerin durumunu izlemek için bir dönem Halep’te bulundu. Tehciri yeteri radikallikte uygulamadığı için Halep valiliğinden aldırttığı Bekir Sami Bey’in yerine Bitlis valisi Abdülhaluk Renda gelince kendine verilen görevi yapma konusunda eli rahatladı.

1936’da Umumi Müfettişler toplantısına katılan Gümrük Muhafaza Umum Komutanı Tümgeneral Seyfi Düzgören de, 1915’de Miralay rütbesiyle, Harbiye Nezareti II. Dairesi Müdürü idi. Bahaettin Şakir’le işbirliği içinde tehcirin uygulamasını planlayanlar arasında olduğu iddia edilir.

Umumi Müfettişler toplantısına IV. Umumi Müfettiş Korgeneral Abdullah Alpdoğan da hâliyle katılıyor. 1935’de Tunceli Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle hem vali hem Umumi Müfettiş hem de komutanlık görevlerini elinde toplayan Aldoğan, toplantıdan birkaç ay sonra tenkil harekâtını yönetecek ve Dersim katliamının birinci dereceden sorumlusu olacaktır.

Toplantıya katılanlardan general Kazım Dirik ve Şükrü Sökmensüer (Emniyet İşleri Umum Müdürü) Teşkilât-ı Mahsusa içinde veya yakın çevresinde yer almışlardı.

Toplantılar sırasında çeşitli vesilelerle Ermeni sorununa değiniliyor. Örneğin Alpdoğan, sunduğu raporda, hükümetin Dersim’le ilgili aldığı tedbirlerden bölge halkının duyduğu endişeleri üç grupta topluyor. Birincisi, hükümet “Bizleri Ermeniler gibi kırıp imha edecek” endişesi. Belli ki o dönemde “Ermeniler gibi kırıp imha edilme” diye bir korku var toplumda. Toplantıya katılanlar Ermenilerin başına gelenler konusunda herhangi bir inkârcı ifade kullanmıyorlar.

Ermeni kırımının hatırasının diğer unsurlara gözdağı verilmesi açısından yararlı olduğuna dair bir ortak kanaat var.

Kürt sorununa Ermeni sorununun çözüm biçiminin ışığında bakmanın bu devlet yöneticilerinin çoğu için çok uzak olmayan ve başarılı bir pratikten esinlenmek demek olduğunu hissedebiliyoruz tutanakları okurken. Yakın tecrübeler ışığında bir devlet politikası olarak, serinkanlılıkla dile getiriliyor. Bu nedenle ‘imha siyaseti’, ‘telkin yoluyla’ asimilasyon yanında yakın bir ikinci bir seçenek olarak hep el altında duruyor. Şükrü Sökmensüer’in kelimeleriyle, imha siyaseti “Bugün mevzu-u bahis değildir, [ama] istikbalde belki böyle bir şey mevzu-u bahis olabilir.”

Sadece devlet aklına özgü olmayan, toplumun önemli bir bölümünün de paylaştığı bir son çare imha siyasetidir bu.

Yani Varlık Vergisi örneğindeki gibi var olmak için yok eden bir uluslaşma…

 

VAR OLMAK İÇİN YOK ETME ÖRNEĞİ: VARLIK VERGİSİ

 

“Piyasamıza egemen olan yabancıları böylece ortadan kaldırarak, Türk piyasasını Türklerin eline vereceğiz,” türünden bir ulusçu mantık(sızlık)la devreye sokulan Varlık Vergisi’nin babası Başbakan Şükrü Saracoğlu -şunları diyecek kadar- tam bir ırkçı idi:

“Biz Türk’üz, Türkçüyüz ve daima Türkçü kalacağız. Bizim için Türkçülük bir kan meselesi olduğu kadar ve lâakal o kadar bir vicdan ve kültür meselesidir.”[12]

Varlık Vergisi’nin “gerekçesi”ni de şöyle izah ediyor: “Piyasamıza egemen olan yabancıları böylece ortadan kaldırarak, Türk piyasasını Türklerin eline vereceğiz.”[13]

Yani “Türk”ün anlamı onun için de, aynen ‘Savaş, Türkiye, Varlık Vergisi’ başlıklı yaptındaki Cahit Kayra’daki gibidir: “Müslüman Türk”, yani gayrimüslimin zıddı. Cümlenin anlamı da, İttihatçılardan bu yana süregelen, gayrimüslim tüccardan alıp Müslüman tüccara vermektir.”

Nihayetinde de ağır Varlık Vergisi’ni ödeyemeyen, gayrimüslim T.C. vatandaşları 1943’te Aşkale’deki çalışma kampına gönderilmişti.

11 ay uygulandıktan sonra kaldırılan Varlık Vergisi ile 114 bin kişi vergilendirildi, düzeltme ve terkin sonucu 314 milyon vergi alındı, ödenmeyen, terkin edilen vergi 109 milyon liraydı.

 

MİLLİYETÇİLİK İLLETİ!

 

Kökleri İttihat ve Terakki’yi[14] oluşturan dinamiklere yaslanan Türk(iye) milliyetçiliği; her milliyetçilik gibi ötekileştirerek yaratılan hayali bir yazın ve ezberciliktir.

Bu eleştiriye kapalı ezber, nihayetinde resmî ideolojinin ta kendisi ya da “kutsal” ve “dokunulamaz” ilan edilen efsanedir.

Örneğin I. Türk Tarih Konferansı’nda Türk ırkının özellikleri “uzun boylu, uzun beyaz simalı, düz veya kemerli ince burunlu, muntazam dudaklı, çok kere mavi gözlü ve göz kapakları çekik değil, badem gözlü bir ırk” olarak tanımlanmış.

Biraz daha ileri giderek “Müslümanlık: Türk’ün milli dini” adlı tezinde, Hz. İbrahim, Hz. İsmail ve Hz. Muhammed’in Türk olduğunu iddia edilmişti…

“Türk’ün Türk’ten başka dostu olmadığı” retoriğine yaslanan bakış açısı hakkında; hangi “gerekçe”yle olursa olsun; Mahir Kaynak gibi, “Milliyetçilik genelde insanlar üzerinde olumlu etki yapan bir dünya görüşüdür”; veya Doğan Kuban türünden “Milliyetçilikten hastalık gibi korkan birtakım insanlar nasıl türedi bilmiyorum,” demek; elbette mümkün değildir…

Çünkü A. Einstein’ın, “Karşılaştığınız sorunları, o sorunları yarattığınız düşünce düzleminde kalarak çözemezsiniz,” saptamasındaki üzere; “Şu anda dünyada 200’e yakın ulus devlet, 15 bin kadar da devletleşmemiş ulus var”ken miyadını doldurmuş ulus devlet retoriğine sarılmak, halkların kardeşliğine karşı işlenebilecek cinayetlerden, zırvadan birisidir…

 

ACILAR ORTAKTIR…

 

Etnik farklılıkların özünde çelişkili farklılıklar olmadığının; ancak, etnik farklılıkların, belli toplumsal koşullarda; örneğin kapitalist ulus-devlet milliyetçiliğinde bir karşıtlığa dönüştürüldüğünü unutmadan; diyeceklerimi toparlıyorum: Anadolu’da Rum’lardan Ermeni’lere ya da diğerlerine dek ötekileştirilenlerin acıları, radikal sosyalistlerin sahip çıkması gereken tarihsel bir soru(n)dur…

Ancak Anadolu’nun acılarıyla Balkanlar’da yaşananlar kardeştir; mesela Yunanistan’dan Anadolu’ya göç eden mübadillerin öykülerindeki gibi…

“Cevat Dayımın köyü Sübulu’dan Yansata adındaki Rum, bizi Selanik’e götürdü. Köyden beygirlerle yola çıktık, Paşaköprüsü’nü geçtik. Önce Kozana’nın Yankov Köyü’nde konakladık. Akrabalarımız vardı, onların yanında kaldık. Bu arada Yansata Kozana’dan otobüs kiraladı. İki üç hane bindik otobüse. Selanik’e varınca Yansata hepimizle helalleşti ve ağlayarak geri döndü. Selanik’te bir barakaya aldılar bizi, aşı yaptılar. İkindi vakti Gülcemal Gemisi’ne bindik. Yemeklerimizi yanımıza almıştık, rahat sayılabilecek bir yolculuktan sonra İzmir’e yanaştık. İzmir’de iki gün kaldık,” diye anlatıyor İbrahim Amca, 1924’ün mart ayında Yunanistan’dan Türkiye’ye yaptığı zorunlu yolculuğunu… [15]

Bu da bir “bedelleşme, değiş tokuş değil, bedel ödeme”ydi…

Evet, evet sözünü ettiğim “Türk topraklarında yerleşmiş Rum Ortodoks dininden Türk uyruklularıyla, Yunan topraklarında yerleşmiş Müslüman dininden Yunan uyruklularının” zorunlu mübadelesi…

Bedelleşme ya da değiş tokuş anlamına gelen mübadele aslında tarihe daha çok bedel ödeme olarak geçti.

30 Ocak 1923’te imzalanan “Türk ve Yunan Halklarının Mübadelesine İlişkin Sözleşme ve Protokol” nedeniyle Türkiye’den 1 milyon 200 bin Rum Ortodoks ile Yunanistan’daki 500 bin Müslüman yer değiştirdi…

Balkanlar’daki uluslaşmalara eklenmeliydi bu acılar da; “Yetmiş iki millete bir göz ile bakmayan/ Halka müderris olsa da hakikâte düşmandır,” sözlerini unutmadan Yunus Emre’nin…

 

3 Mayıs 2011 13:33:10, Ankara.

 

N O T L A R

[1] Atina’da yayınlanan ‘Yol’ adlı sol gazetenin 20 Mayıs 2011 tarihli nüshası için kaleme alındı… Newroz, Yıl:5, No: 174, 25 Mayıs 2011…

[2] Antonio Porchia, Yeni, No:2, Kış 2011, s.33.

[3] Anadolu ortaçağ tarihi için önemli bir kaynak olan ‘Panaretos Güncesi’, iki yüzyıl kadar önce Venedik’te, San Marko Kütüphanesi’nde ortaya çıkan (A. Hahanov, Panaret’in Trabzon Tarihi, Çev: Enver Uzun, Yeni Zamanlar Dağıtım, 2010.) ve Ortaçağda, Anadolu’nun Doğu Karadeniz bölgesinde yer alan Komnen devleti ile ilgili en önemli kaynak sayılan, Mihael Panaretos’a atfedilen bir güncedir.

Devletin yıkılmasından 35 yıl önce sona eren bu güncede, devletin kurulduğu 1204 yılından 1426 yılına kadar Trabzon’daki Komnen Sarayı çevresinde yaşanan olaylar kayda geçirilmiştir. Bu notların 32. paragrafında, Panaretos’un adı “olayları kayıt eden” diye geçer.

Burada Bizanslıların ya da Komnenlerin ‘Greeks’ ve Kuzeydoğu Anadolu’nun ‘Pontus’ diye adlandırılmasının Avrupa merkezli olduğunu belirtmek gerekir. Trabzon çevresinde ‘Rumca’ konuşanlar, anadillerine Romeika dediğine göre, kendilerini aslında ‘Yunan’, ‘Grek’ ya da ‘Pontus’ olmaktan çok ‘Romalı’ saymaktadırlar.

[4] Melih Özeren, Turuncu Geçmişin Kıyısında, İletişim Yay., 2011.

[5] Erkam Tufan Aytav, Türkiye’de Öteki Olmak, Mavi Ufuklar Yay., 2011.

[6] Yalçın Yusufoğlu, “24 Nisan ve Tekleştirme (1)”, Sesonline.net, 22 Nisan 2011.

[7] İbrahim Sediyani, “Bunlar Şehirlerimizin Gerçek İsimleridir”, 28 Nisan 2011, http://www.ufkumuz.com

[8] Esat Mahmut Karakurt, Akşam gazetesi, 1 Eylül 1930.

[9] Ayşe Hür, “1934 Trakya Olayları”, Taraf, 4 Temmuz 2010, s.12.

[10] Erik Jan Zürcher, aktaran: Kürşat Bumin, “… ‘Büyük Felaket’ ve 10 Nisan Sivas”, Yeni Şafak, 27 Nisan 2011, s.10.

[11] M. Bülent Varlık, Umumi Müfettişler Toplantı Tutanakları-1936, Dipnot Yay., 2010.

[12] Şükrü Saracoğlu, Ayın Tarihi, Ağustos 1942, s.31

[13] Şükrü Saracoğlu, dönemin Trabzon Mebusu F. A. Barutçu’nun anılarından aktaran Ayhan Aktar, Varlık Vergisi ve Türkleştirme Politikaları, İletişim Yay., 2010, s.148.

[14] Murat Çulcu, İttihat ve Terakki, E. Yay., 2011.

[15] Dicle Baştürk, “Mübadillerden Yadigar Müze”, Taraf, 17 Aralık 2010, s.4.