Irak Parlamentosu ve Kürtler

IRAK | 15 – 07 – 2011 | Irak Temsilciler Meclisi 86 yıl önce 16 Temmuz 1925 tarihinde ilk toplantısını yaparak kuruldu. Meclis 88 parlamenterden oluşuyordu. Bu parlamenterlerin 16’sı Kürttü.

IRAK- Bu dönemde ki Kürt parlamenterler her ne kadar isim olarak Kürt idiyseler de kendi Kürt kimlikleri ve özgür iradeleriyle mecliste bulunmamaktaydılar. Daha fazla İngilizlerin istemleri doğrultusunda seçilen Kürt parlamenterler hiçbir zaman Irak Kürtlerinin gerçek temsilcisi olamadılar. İşin gerçekliğine bakıldığında Irak devletinin inkâr ve asimilasyon politikalarının bir figürü olarak seçildikleri görülecektir.

16 Temmuz 1924 tarihinde yani 87 yıl önce toplanan Irak Temsilciler Meclisi kuruluşunu 23 Haziran 1925 tarihinde ilan ederek, Irak’ın ilk resmi meclisi oldu. Meclis 16’sı Kürt toplam 88 parlamenterden oluşturuldu. Parlamenterler seçildikten sonra ilk toplantılarını 16 Temmuz 1925 tarihinde yaptılar. Bu dönemde seçilen 16 parlamenter ve daha sonraki dönemlerde seçilecek olan Kürt parlamenterlerin çoğu İngilizler ve Irak egemen güçlerinin çıkarları doğrultusunda hareket edecek olan Kürt aristokratik ve zengin tüccar aile çocukları olacaktır. Onun için Kürtler, 2005 tarihine kadar Irak parlamentosunda tam anlamıyla temsil gücü bulmayacaktır.

İngilizler iş başında

İngilizler Irak devletini 1918 yılında kolonileştirdikten sonra 1921 yılında ise padişahlık rejimi olan bir hükümet ilan edildi ve Suudi Arabistan’da ikamet eden Kral Faysal getirilerek devletin başına konuldu. İngilizlerin denetiminde olan Irak devleti 27 Mart 1924 tarihinde kurucu meclislerini kurdular. Kurucu meclis kuruluşundan 5 ay sonra 3 Ağustos 1924 tarihinde basın ve kamuoyuna açıklamış olduğu bir bildiri ile yapacaklarını şu şekilde ilan eder: „1- Irak ve İngiliz devletleri arasında bir protokol imzalanarak Irak devleti İngilizlerin kendi toprakları üzerinde ki varlığını kabul eder. 2- Irak Anayasası’nın hazırlanması. 3- 1924 yılında parlamento seçimlerinin yapılabilmesi için seçim yasalarının hazırlanması karar altına alınmıştır.“

Irak’ın ilk parlamentosu

Irak’ta ilk parlamento seçimleri Kasım 1924 tarihinde gerçekleşti. Seçimler öncesi Arapların çoğunlukla yaşamış olduğu yerde sayım yapılmadığı için birçok sahtekârlık yapıldı. Kürtlerin yaşamış olduğu Musul vilayeti (Kürtlerin yaşamış olduğu tüm yerler dahildi) Irak ve Türkiye sınırlarının belirlenmesinden dolayı sayım yapılmış ve ondan dolayı da bu alanlarda çok fazla sahtekarlık yapılamadı. Seçim sonuçları 23 Haziran 1925 tarihinde açıklandı. Her bir parlamenter 20 bin oy ile seçiliyordu ve seçim dört yılda bir yenilemek zorundaydı. Seçilen Irak Temsilciler Meclisi ilk toplantısını 16 Temmuz 1925 tarihinde gerçekleştirdi. O zaman Meclis 88 parlamenterden oluşuyordu bu parlamenterlerden 16’sı Kürttü. Bu meclis toplam 54 toplantı gerçekleştirdi.

Kürt vekillerinin listesi

Irak’ın ilk parlamentosunda yer alan Kürt vekillerin ismi ve illere göre dağılımı şu şekildeydi: „Hewler’den; Ibrahîm Yusif, Ismail Ruwandizî -Mir Muhamed Ruwandizê’nın torunu-, Dawid Heyderî, Abdûlah Muxlîs, Sebîh Neşet. Süleymaniye’den; şair Ehmed Muxtar Begê Caf, tarih yazarı Muhemed Emîn Zekî Beg, Muhemed Salih Muhemed Alî, Mîrza Ferecî Hacî Şerîf. Kerkük’ten; Şêx Hebîb Talebanî, Refîq Xadîumûsucade, Neşet Ibrahîm, Muhemed Seyîd Hacî Humsên. Musul’dan; Hazim Şemsedîn Axa, Heybetula Muftî, Nûrî Birîfkanî.“

Yaşlılar Meclisi

Irak Anayasası’nın 31’inci maddesi gereği Temmuz 1925 tarihinde Irak Meclisi yeni bir karar alarak Yaşlılar Meclisi kurar. Bu meclis 20 kişiden oluşur, onlardan 5’inin Kürt olma zorunluluğu getirilir. O dönemde Yaşlılar Meclisi’nde yer alan Kürtler şunlardı: „Ibrahîm Heyderî, Mela Sehîd Kerkuklî Zade, Şair Cemîl Sidqî Zehawî , Abdûlah Safî û Şêx Qadirê Hefîd – Şêx Mehmûdê Berzincî’nin kardeşi-.“ Bu isimlerden Şêx Qadirê Hefid’in yaşı küçük olduğundan dolayı bu meclise kabul edilmedi ve Kürtler dört kişiyle Yaşlılar Meclisi’nde temsil edildiler.

Kürt parlamenterlerin istemleri neydi?

Bu dönemde ki Kürt parlamenterlerin çoğu aristokrat, zengin ve Osmanlı döneminden beri aşiretlerin temsilciliklerini yapan ailelerdendiler. Bu dönemde ki Kürt parlamenterlerin çoğu İngilizlerin istemleri doğrultusunda seçilmişlerdi. Bunun için Kürt parlamenterler Irak devletini düşündükleri kadar Kürt halkını düşünmüyorlardı. Her ne kadar bu dönemde Şêx Mehmûdê Berzencî (1918-1932) isyanı başlamış olsa da bu dönemde ki Kürt parlamenterlerin en önemli istemleri eğitim ve öğretimin geliştirilmesi, yollar ve ziraatın geliştirilmesiydi.
Aynı şekilde Kürt parlamenterler 1924 yılında Irak Anayasası hazırlanırken de ciddi bir rol üstlenmediler. Bu şekilde de Irak’ın Kürt inkâr ve asimilasyon politikasına destek sundular. Her seferinde Kürt parlamenterleri olarak tanınsalar da onlar hiçbir zaman Irak devletinin çıkarlarını Kürt halkının çıkarlarına tercih etmediler. Yanı başında ki isyanı görmemezlikten geldiler. Her zaman tercihlerini Irak devletinden yana kullandılar. İşin gerçekliğine bakıldığında Irak devletinin inkâr ve asimilasyon politikalarının bir figürü olarak seçildikleri görülecektir. Bunu anlamak için o dönemde ki Kürt parlamenterlerin Irak devletinden isteklerine bakmak yeterli olacaktır.

İsteklerden bazı örnekler

Süleymaniye milletvekili Muhemd Emîn Zekî: Kürdistan bölgesinde daha fazla okul açılsın, 20 yataklı bir hastane ve eczane açılsın.
Hewler milletvekilleri: Orta ve lise için Kerkük ve Bağdat’ta gidildiği için bu milletvekilleri orta ve lise bölümlerinin Hewler’de açılması talebinde bulunmuşlar.
Kerkük milletvekilleri: Kerkük’te bulunan güzel sanatlar bölümünün kapatılmaması için başvuru yapılmış fakat başvuru kabul görmemiş.
Ruwandizi Mir Muhamed Ruwandizi’nin torunu: Irak kimliklerinde din ve etnik unsurda belirtilsin. Bu istek 30 yıl sonra 1957 yılında gerçekleşir.
Genel Kürt temsilcileri: Irak hükümeti her sene 15 Kürt öğrencisini Avrupa’ya okumak için göndersin. Oysa o dönemde her sene Irak’ta 3 tane öğrenci dışarıya okumak için gönderiyorlardı. Hükümet ziraatta önem versin, yol yapımı ve belediye hizmetleri geliştirilsin, basın özgürlüğü genişletilsin, gençlere ve aile kurumuna önem verilmesi gerekir.

Irak’ta paşalık döneminde 16 sefer seçim yapıldı

– Temmuz 1925 tarihinde seçim yapıldı. 16’sı Kürt 88 parlamenter seçildi, 54 toplantı gerçekleştirdi.
– Mart 1928’de seçim gerçekleşti. 14’ü Kürt toplam 88 parlamenter seçildi. 60 toplantı gerçekleştirdi.
– Kasım 1930’da seçim yapıldı. 15’i Kürt toplam 88 parlamenter seçildi. 62 toplantı gerçekleştirdi.
– Mart 1933’ta seçim yapıldı. 14’ü Kürt toplam 88 parlamenter seçildi. 48 toplantı gerçekleştirdi.
– Aralık 1934’ta seçim yapıldı. 14’ü Kürt toplam 88 parlamenter seçildi. 20 toplantı gerçekleştirdi.
– Ağustos 1935 seçim yapıldı. 18’i Kürt toplam 108 parlamenter seçildi. 56 toplantı gerçekleştirdi.
– Şubat 1937’da seçim yapıldı. 20’si Kürt toplam 108 parlamenter seçildi. 33 toplantı gerçekleştirdi.
– Aralık 1937’da seçim yapıldı. 19’u Kürt toplam 108 parlamenter seçildi. 12 toplantı gerçekleştirdi.
– Haziran 1939’da seçim gerçekleşti. 23’ü Kürt toplam 108 parlamenter seçildi. 49 toplantı gerçekleştirdi.
– Kasım 1943’te seçim yapıldı. 26’sı Kürt toplam 118 parlamenter seçildi. 42 toplantı gerçekleştirdi.
– Mart 1947’de seçim yapıldı. 27’si Kürt toplam 137 parlamenter seçildi. 12 toplantı gerçekleştirdi.
– Haziran 1948’de seçim yapıldı. 23’ü Kürt toplam 137 parlamenter seçildi. 58 toplantı gerçekleştirdi.
– Ocak 1953’te seçim yapıldı. 24’ü Kürt toplam 137 parlamenter seçildi. 31 toplantı gerçekleştirdi.
– Temmuz 1954’te seçim gerçekleştirildi. 24’ü Kürt toplam 137 parlamenter seçildi. 1 toplantı gerçekleştirdi.
– Eylül 1954’te seçim gerçekleştirildi. 25’i Kürt toplam 137 parlamenter seçildi. 39 toplantı gerçekleştirdi.
– Mayıs 1958’de seçim yapıldı. 24’ü Kürt toplam 148 parlamenter seçildi. 6 toplantı gerçekleştirdi.

Abdulkerim Kasım paşalık rejimine son verdi

14 Temmuz 1958’de Albay Abdulkerim Kasım tarafında bir askeri darbeyle paşalık rejimine son verildi. Kasım darbeden hemen sonra yapmış olduğu ilk iş anayasada değişiklik yaparak paşalık rejimi yerine cumhuriyet aynı zamanda Irak’ta birçok etnik grubun yaşadığı ama esas olarak Irak Cumhuriyeti Arap ve Kürt ulusların bileşiminden oluşur ve anayasa önünde eşit haklara sahipler demiştir.

Darbeler dönemi

Irak’ta 1958 ile 1968 yılları arası birçok askeri darbe gerçekleşir. Baas Partisi 1963 yılında birinci darbe girişimi yaparak Abdulkerim Kasım’ı öldürdüler. Baas Partisi 1968 yılında ise ikinci darbeyi gerçekleştirerek iktidarı tümden ellerine geçirdiler. 2003 yılına kadarda iktidardaydılar. Bu süreçte yapılan seçimler ise tamamıyla göz boyamaya dönük olan seçimlerdi. Ayrıca bu dönemde 11 Mart 1970 tarihinde Kürtlere otonomi hakkı verildi. Ve yapılan anlaşmaya göre statü 1974 yılına dek hayata geçirilecekti. Daha sonra 6 Mart 1975 tarihince gerçekleşen Cezayir anlaşmasıyla birlikte Kürtler tümden tasfiye edildi.

Saddam’ın verdiği Kürdistan parlamentosu tanınmadı

Saddam bu dönemde her ne kadar Kürtlere resmi olarak otonomi ve Irak Kürdistan Bölgesel Parlamentosu hakkı tanıdıysa da bu dönemde ki tüm Kürt siyasi oluşumlar verilen bu hakları tanımadı ve itibar etmeyerek „cahş (işbirlikçi)“ parlamentosu olarak isimlendirdi. Çünkü Saddam Hüseyin bu hakları ancak ve ancak kendi Kürdü olana tanıyordu. Özgür iradesiyle Irak Kürdistan Bölgesel Parlamentosu ve otonomiyi yönetmesine izin vermiyordu.

Yeniden seçimler gündemde

2005’te seçim yapıldı. 58’i Kürt toplam 275 parlamenter seçildi. İlk defa bu dönemde Kürtler kendi bölgesel parlamentolarını kurdular, Irak Anayasası’nda Federal Kürdistan Bölgesi’ni kabul ettirerek kendi idari yönetimlerini oluşturdular. Uluslararası güçler ise bu durumu resmi olarak tanıdı. Daha sonra 2009’da seçim yapıldı. Bu seçimlerde de 57’si Kürt toplam 325 parlamenter seçildi. Kürtler kendi idari yönetimlerini daha da güçlendirmek için çaba içerisindedirler.

Irak padişahları

Padişahlık rejimi Irak’ta 1921 yılında İngilizler tarafında kuruldu. Bu rejim 1958 yılına kadar devam etti. Yani 26 yıl 9 ay 11 gün süren bir rejimdi. Bu süreçte rejim 4 padişah değiştirdi. Padişahlar, Faysal Hüseyin 1921-1923, Xazi Faysal 1923-1939, Abdulila Ali 1939-1953, Faysal Xazi 1953-1958 arası iktidarda kaldılar.

Irak cumhurbaşkanları

Irak cumhuriyet rejimi 53 yılık ömrü boyunca 8 cumhurbaşkanı dönemi yaşadı. Abdulkerim Kasım 1958-1963, Abdulselam Arif 1963-1966, Abdulrehman Arif 1966-1968 Ahmed Hesen Bekir 1968-1970, Saddam Hüseyin Mecid 1979-2003, Encumena Hukin (her ay biri yürütüyordu) 2003-2004, Xazi Hecil Yawer 2004-2005, Celal Hüsemedin Talabani 2005’ten bu yana cumhurbaşkanlığı yapıyor. DİHA